Đường đến ngôi vô địch thế giới của cờ tướng Việt Nam
Chiến thắng lịch sử của kỳ thủ Lại Lý Huynh trước Doãn Thăng (Trung Quốc) trong trận chung kết giải vô địch cờ tướng thế giới 2025 chiều 27/9 đã mang lại một cảm xúc vỡ òa. Sau vô vàn khó khăn và thử thách, kỳ thủ số 1 Việt Nam nắm bắt cơ hội quý giá để lá cờ Tổ quốc, lần đầu tiên sau 35 năm chờ đợi, được kéo lên ở vị trí cao nhất ngay tại quê hương của môn thể thao trí tuệ này.
Nhiều năm gắn bó với phong trào, từ chủ tịch của 1 câu lạc bộ cờ tướng cho đến Trưởng Ban truyền thông của Liên đoàn Cờ tướng Việt Nam, tôi đã có thời gian dài chứng kiến những thăng trầm của cờ tướng thế giới cũng như của Việt Nam. Với cờ tướng nước nhà, đây là một hành trình đầy gian nan, với rất nhiều khó khăn, vất vả của hàng nghìn kỳ thủ, huấn luyện viên, nhà quản lý bộ môn và Liên đoàn qua các thời kỳ.
Cái khó trước hết đến từ chính thành kiến: Cờ tướng dù mang nhiều màu sắc văn hóa truyền thống, nhưng chỉ là một thú chơi, một trò tiêu khiển, thay vì là một môn thể thao. Ấy là bởi, người ta chỉ liên tưởng cờ tướng tới hình ảnh các đám đông chơi cờ tại vỉa hè, công viên, hay các bàn cờ thế, những màn biểu diễn cờ người tại lễ hội. Người chơi cờ tướng ở Việt Nam rất đông, nhưng cũng do định kiến mà cờ tướng bị xem không hơn mấy so với các trò chơi dân gian như tam cúc, tổ tôm…
Lại Lý Huynh (trái) chiến thắng đối thủ từ Trung Quốc, giành chức vô địch cờ tướng thế giới (Ảnh: BS).
Các vận động viên (VĐV) cờ tướng quá thiếu các sân chơi, càng thiếu phương tiện để quảng bá, tôn vinh những danh thủ hàng đầu. Thông tin liên quan tới các giải cờ quốc gia và quốc tế rất hiếm khi xuất hiện trên báo chí. Thế nên, cờ tướng Việt Nam đã gặp rất nhiều trở ngại, ngay từ sự quan tâm đầu tư khiêm tốn từ các cơ quan quản lý về thể dục thể thao ở địa phương, cho đến khó khăn trong thu hút nguồn lực xã hội hóa để có thể phát triển một cách quy củ, bài bản.
Đời sống của đa số vận động viên cờ tướng chuyên nghiệp vì thế nhìn chung khá vất vả, vì lương, chế độ đãi ngộ quá thấp. Họ phải làm thêm nghề phụ, hoặc tham gia các sân chơi cờ độ để kiếm thêm thu nhập, duy trì cuộc sống và theo đuổi đam mê. Chính điều này đã ảnh hưởng không tốt tới khả năng phát triển của họ. Nói cách khác, tất cả như một vòng luẩn quẩn, khiến VĐV cũng như những người hâm mộ môn cờ tướng “lực bất tòng tâm”!
Phong trào cờ tướng chỉ thật sự sôi động, phát triển mạnh mẽ trong hơn 10 năm trở lại đây. Đặc biệt sau khi mạng xã hội phát triển, cờ tướng có cơ hội được quảng bá, lan tỏa qua các kênh truyền thông xã hội. Một số kênh truyền hình cũng đã có gameshow cho cờ tướng (khởi đầu là Trạng Cờ Quý Tỵ năm 2013 trên VTC). Nhiều câu lạc bộ cờ, bao gồm cả người chơi phong trào lẫn VĐV chuyên nghiệp, được thành lập, hoạt động ngày càng nền nếp, thu hút sự chú ý của các mạnh thường quân yêu thích môn cờ. Các sân chơi dần được tổ chức nhiều hơn, VĐV có thêm nhiều nguồn thu nhập từ tiền thưởng, sự ủng hộ của các nhà tài trợ và người hâm mộ…
Nhưng chừng đó là chưa đủ để chúng ta thu hẹp khoảng cách với Trung Quốc – cái nôi cờ tướng hàng đầu, cũng là quốc gia có hệ thống giải chuyên nghiệp mạnh nhất thế giới.
Tại Trung Quốc, cờ tướng được ví như môn “quốc hồn, quốc túy”, từ lâu đã có vị trí quan trọng trong đời sống xã hội. Nào phải tự nhiên mà trong lịch sử Đại hội thể thao châu Á (ASIAD), 2 lần Trung Quốc đăng cai (vào các năm 2010 và 2022 tại Quảng Châu và Hàng Châu) đều có môn cờ tướng. Thậm chí, ở ASIAD 2022, trận chung kết cờ tướng cá nhân nam cũng là nội dung cuối cùng trong chương trình thi đấu, cho thấy vị trí của môn thể thao trí tuệ này với nước chủ nhà lớn thế nào.
Ngành thể dục thể thao Trung Quốc từ trung ương tới địa phương quan tâm đầu tư đã đành, công tác xã hội hóa cờ tướng của họ cũng rất mạnh, với nhiều doanh nghiệp lớn đồng hành cùng các câu lạc bộ cờ hàng đầu. Các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương của Trung Quốc đều có một kỳ viện (viện nghiên cứu và đào tạo cờ tướng, cờ vua). Cùng với việc được hưởng mức lương, thưởng ổn định, hàng năm, các VĐV của họ có vô số giải đấu để thi tài và thêm cơ hội nhận hợp đồng quảng cáo, hoàn toàn có thể chuyên tâm vào cờ.
Nhiều lần trò chuyện với các kỳ thủ của Việt Nam, tôi đã nghe tâm sự rằng: “Giá như được một phần điều kiện của VĐV Trung Quốc…”.
Khó khăn, vất vả vậy, nhưng nhiều VĐV cờ tướng Việt Nam đã không bỏ cuộc, vẫn cố gắng tận dụng tối đa điều kiện hạn hẹp của mình để tập luyện, thi đấu. Trong lịch sử, chúng ta từng có nhiều tài năng được đánh giá có thể gây bất ngờ cho các cao thủ cờ tướng Trung Quốc ở một số giải đấu như: Mai Thanh Minh, Trương Á Minh, Trềnh A Sáng, Nguyễn Thành Bảo, Nguyễn Hoàng Lâm, Nguyễn Vũ Quân, Lại Lý Huynh, Ngô Lan Hương… Nhưng ai cũng hiểu rằng, để bắt kịp các kỳ thủ hàng đầu của Trung Quốc là chuyện… không biết đến bao giờ.
Trong số các kỳ thủ hàng đầu Việt Nam chỉ có Lại Lý Huynh và Nguyễn Thành Bảo – 2 kỳ thủ nam đại diện thi đấu tại giải vô địch thế giới 2025 – từng có cơ hội khoác áo các câu lạc bộ thi đấu tại giải đồng đội chuyên nghiệp Trung Quốc, qua đó thường xuyên trực tiếp thi đấu, cọ xát với những cao thủ hàng đầu của nước bạn. Nhờ vậy, cả Huynh lẫn Bảo hiểu thấu sự khác biệt giữa hai nền cờ tướng, hay rộng hơn là khác biệt rất lớn về điều kiện phát triển của 2 nền thể thao.
Khi về nước sau thời gian thi đấu chuyên nghiệp tại Trung Quốc, Lại Lý Huynh và Nguyễn Thành Bảo chỉ có thể tiếp tục chuyên tâm rèn luyện theo cách của mình, đặc biệt là tập luyện với phần mềm máy tính, trong môi trường và điều kiện thua xa VĐV nước bạn để nuôi tiếp “giấc mơ”.
Trong 2 giải đấu gần nhất, Huynh và Bảo đã từng cùng nhau vô địch nội dung cờ đôi thế giới, riêng nội dung danh giá nhất là cá nhân nam thì Huynh đã vào tới chung kết năm 2023, có cơ hội rất lớn để làm nên bất ngờ khi chiếm ưu thế trước Mạnh Thần (Trung Quốc) nhưng lại bỏ lỡ… Nhiều người đã cho rằng sau lần ấy, phải rất lâu nữa cờ tướng Việt Nam mới có cơ hội tương tự.
Từ cuối năm 2023 tới nay, làng cờ thế giới chứng kiến hàng loạt vụ việc mua – bán độ trong giới cờ Trung Quốc bị phanh phui. Hóa ra, không phải cứ trên “đỉnh” cờ tướng thế giới là đủ. Đằng sau sự hào nhoáng ấy vẫn phát sinh tiêu cực xuất phát từ khâu quản lý còn lỏng lẻo, và lòng tham của con người cũng như những chiếc “vòi bạch tuộc” ngoài xã hội vươn vào làng cờ thao túng nhiều cuộc chơi.
Hàng loạt ngôi sao hàng đầu của cờ tướng Trung Quốc bị bêu tên, người dính án tù, người bị cấm thi đấu vĩnh viễn hoặc có thời hạn. Trung Quốc đã cho thấy quyết tâm của họ trong việc làm lành mạnh hóa môi trường thể thao chuyên nghiệp thông qua việc “chịu đau” với công cuộc “đại phẫu”.
Trong bối cảnh ấy, chiến thắng của Lại Lý Huynh trước Doãn Thăng – một tài năng trẻ mới 20 tuổi – trong trận chung kết, đương nhiên là hết sức đáng mừng, đáng khen ngợi với những nỗ lực và ý chí kiên trì của anh để vươn lên đỉnh cao của cờ tướng thế giới. Nhưng bên cạnh đó, bản thân Huynh, Bảo – những kỳ thủ hàng đầu của chúng ta – và rất nhiều người hâm mộ cờ tướng nước nhà đều hiểu: “Chúng ta không thể tự mãn và ngủ quên trên chiến thắng”.
Đoạt danh hiệu đã khó, giữ được sẽ càng khó hơn. Cờ tướng Trung Quốc đang phục hồi, và họ vẫn đang sở hữu rất nhiều tài năng xuất sắc, với nền tảng cao hơn hẳn chúng ta.
Ngôi vô địch thế giới cá nhân của Huynh (đồng thời Huynh – Bảo cũng đem về thêm tấm huy chương bạc đồng đội) sẽ giúp những nỗ lực không ngừng nghỉ của cờ tướng Việt Nam trong nhiều năm qua được ghi nhận. Hy vọng sẽ có thêm nhiều hơn sự đầu tư xứng đáng để các kỳ thủ có thể chuyên tâm với niềm đam mê thể thao trí tuệ!
